اسراف مواد خوراکی
سالانه یک سوم مواد خوراکی تولید شده در جهان برای مصرف انسان، دور ریخته می شود (از نظر برخی از کارشناسان حجم اسراف مواد غذایی بیشتر از ارقام رسمی است، این کارشناسان مقدار واقعی اسراف را یک دوم تولید تخمین می زنند)، که تقریبا ۱،۶ میلیارد تن مواد در سال است.
اسراف مواد خوراکی ابتدا، از مکان تولید، که شامل بسته بندی، انبار و حمل و نقل مواد است، شروع می شود و تا بعد از رسیدن به دست مصرف کننده، ادامه پیدا می‌کند.
بررسی ها نشان می دهد که اسراف مواد خوراکی در نقاط مختلف جهان دلایل متفاوتی دارد و برای جلوگیری از آن میبایست به دنبال راه حلهای پایدار بومی باشیم.
دو دلیل رایج در کشورهای صنعتی و پیشرفته، که عامل بیشتر هدر رفتن مواد غذایی می شوند:
۱- اکثر فروشندگان، با نزدیک شدن به تاریخ انقضای مواد خوراکی، قیمت مواد غذایی را کاهش میدهند تا فروش تولیداتشان را به حداکثر برسانند و احتمال ضرر مالی را کاهش بدهند، و از طرف دیگر مصرف‌کنندگان به دلیل پایین آمدن قیمت، معمولا بیش از اندازه موردِ نیازخود خرید کرده و (آمارها به سادگی نشان میدهند که) اکثر اوقات مواد غذایی مازاد مصرف نشده را، روانه سطل زباله ها می گردانند.
۲- دلیل دوم را می بایست در تبلیغات بی حد و اندازه و ناپایدار تولید کنندگان، برای عرضه کالا در فرم های ظاهری، جستجو کرد و همچنین منحرف کردن توجه شهروندان از ”کیفیت مواد خوراکی” به ”فرم ظاهری مواد خوراکی”.
با تبلیغات کلان و منحرف کردن مردم از کیفیت موادخوراکی، شهروندان این کشورها، اهمیت بیشتری به فرم منظم و همگون مواد خوراکی بخصوص میوه جات و سبزی جات میدهند، به همین دلیل، فروشندگانِ موادخوراکی برای کسب سود بیشتر و جذب مشتری معمولا هنگام خرید از تولید کنندگان محصولات کشاورزی، محصولاتِ دارای فرم درشت، همگون و منظم را از بقیه جدا کرده و به بازار عرضه میکنند و باعث حیف و میل قسمت قابل ملاحضه ایی از محصولاتی که دارای شکل و فرم نامنظم هستند می شوند.
در این دنیای سرمایه داری که فقط به سود کلان فکر میشود، سرمایه داران برای تولید محصولاتی با شکل درشتِ منظم و براق و همگون باید از کودهای شیمیایی استفاده بیشتری به عمل بیآورند. مواد شیمیایی این کودها نه تنها طعم و مزه محصولات را، بلکه (متاسفاته ثابت شده که) بافت طبیعی مواد غذایی را هم تغییر میدهد. سموم این کودهای شیمیایی اغلب در مرحله تغذیه وارد بدن انسان میشوند و در دراز مدت، موجبِ انباشته شدن رادیکال های آزاد میگردند و به سیستم ایمنی بدن آسیب جدی وارد می‌سازند.
عامل دیگر تخریبی کودهای شیمیایی در طبیعت
کارشناسان محیط زیست یکی از عوامل ازبین رفتن بسیاری از حشرات و زنبور های عسل را، همین استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و سمپاشی‌های بیش از اندازه میدانند.
گزارشی ازمرکز پژوهش یک مؤسسه سوئدی که در زمینه تغذیه و بیوتکنولوژی فعالیت می کند:
این گزارش در سطح جهانی برای “فائو” (سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد)، با عنوان ”مواد غذای به هدر رفته و زباله شده– Global Food Losses and Food Waste” ، به انجام رسیده و میزان خسارت اقتصادی ناشی از دور ریختن مواد خوراکی، سالانه حدودِ ۲،۰۶۰ میل
یارد یورو برآورد شده است.
باز هم برپایه این گزارش، سهم کشورهای صنعتی و درحال توسعه به ترتیب ۶۷۰ و ۶۳۰ میلیون تن اسراف مواد در سال است و بیشترین میزان هدر رفتگی مواد مصرفی نیز به میوه ها و سبزیجات مربوط میگردد.
گزارش اسراف مواد غذای در ایران و اروپا طبق گزارش “فائو”
در ایران هر فرد حدودِ ۳۷۵ کیلو گرم مواد خوراکی در سال و در اروپا به طور متوسط هر فرد ۱۸۰ کیلوگرم مواد خوراکی در سال دور می‌ریزد. در انگلیس هر فرد در سال حدود ۱۱۰کیلوگرم، ایتالیا ۱۰۸ کیلوگرم، فرانسه ۹۹ کیلوگرم، آلمان ۸۲ کیلوگرم، سوئد ۷۲ کیلوگرم مواد خوراکی هدر می دهد. اسراف مواد غذایی در ایران حدودِ ۳۵ میلیون تن در سال است که بنابر آخرین آمار “فائو” بسیار نگران کننده میباشد. بیشترین اسراف موادخوراکی در ایران، به نان، میوه، سبزیجات، برنج و خرما اختصاص دارد.
اسراف مواد غذایی در ایران بدین قرارند:
به هدر رفتن ۳۰ ٪ از نان مصرفی، ۳۰ تا ۵۰ ٪ از میوه جات و سبزیجات،۱۰ ٪ از برنج، و ۲۵ ٪ از خرمای کشور .
اسراف در مواد غذایی در جهان تقریبا ۱،۶ میلیارد تن مواد در سال است
دلایل اسراف بیش از حد مواد خوراکی در ایران:
۱- عدم استفاده از آخرین تکنولوژی برای حمل و نقل و بسته بندی مواد غذایی؛
۲- رفتار ناپایدار اجتماعی مردم در اسراف مواد خوراکی. به عنوان مثال، حیف و میل در جشنها، مخصوصا مهمانی های خصوصی، همراه با مقدار زیادی ازغذاهای متنوع و رنگارنگ و رفتار ضد فرهنگ تعارفات بیجا؛
۳- نداشتن الگوی غذایی پایدار، مصرف بدون حد نان، برنج، قند و شکر، روغن و نوشابه که باعث افزایش وزن و بیماری های متعدد قلبی و عروقی و برخی از سرطان ها که مورد تائید آخرین تحقیقات علوم تغذیه قرار گرفته است.
در کشورهای اروپایی کمپین‌هایی جهت فرهنگ سازی برای جلوگیری از اسراف در مواد غذایی شروع به فعالیت کرده که در بعضی از کشورهای اروپایی نتیجه بخش بوده است.
برای مثال تمامی سوپر مارکتهای کشور فرانسه موظف هستند، مواد غذای به فروش نرسیده خود را، به نیازمندان اهدا بکنند. در کشور آلمان با ایجاد تغییراتی در تاریخ مصرف مواد، از دور ریخته شدن آنها جلوگیری به عمل می آورند. در کشور دانمارک سوپر مارکت” WEFOOD “، مواد خوراکی و دیگر لوازم که تاریخ مصرف آن ها گذشته ولی هنوز فاسد نشده اند و قابل مصرف هستند را با قیمت ارزان برای نیازمندان به فروش می‌رساند . به تازگی در ایتالیا قانونی بنام ”ضد اسراف” anti spreco تصویب گردیده که بر حسب آن، به تمامیِ رستورانها، مدارس و دانشگاه هایی که غذای بازمانده خود را بین نیازمندان توزیع میکنند، تخفیف های مالیاتی متعددی تعلق میگیرد و مخصوصن هزینه های مالیاتی زباله آنها کاسته میشود . رستورانها غذای اضافه مانده مشتری شان را در ظرفی مناسب بسته بندی میکنند تا آنرا با خود برده و از آن استفاده بکنند.
اسراف مواد غذایی علاوه بر یک زیان اقتصادی و اجتماعی، تخریب محیط زیستی را نیز با خود به همراه دارد.
میزان آبی که صرف آبیاری محصولات خوراکی به هدر رفته می شود، برابر است با جریان آب یک سال رودخانه “ولگا” (پرآب‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه اروپا) و زمین کشاورزی مورد نیاز برای تولید مواد غذایی برابر است با ۱،۴ میلیارد هکتار، یعنی ۳۰% زمین کشاورزی جهان. در کنار موارد نام برده تولید بیش از ۳،۳ تن گاز‌های گلخانه ای ناشی از هدر رفت مواد غذایی است.
با وجود بیش ۹۰۰ میلیون انسان فقیر و گرسنه در جهان،به دور ریخته شدن یک سوم تولید مواد خوراکی، بسیار تاسف بار و ناپایدار غیر اخلاقی ست و با زبانی دیگر، واقعن یک “تراژدی”.
بر اساس نتیجه گیری گزارش “فائو” (سازمان جهانی خواربار و کشاورزی) ، غذای کافی برای همه انسان ها وجود دارد اما متاسفانه به دلیل عدم رعایت در صرفه جویی، مقدار بسیارزیادی از مواد غذایی به هدر می رود.
کشور های عضو سازمان ملل با امضای خود پذیرفته اند که تا سال ۲۰۳۰، اسراف در مواد خوراکی را تا ۵۰ درصد کاهش دهند.
گرچه خیلی دیر است، اما کماکان این هدف سازمان ملل هدفیست پایدار.
سوال اینجاست که آیا واقعا میتوان در چهارده سال اینده به این هدف”پایدار” دست یابی پیدا کرد!؟
برای هر هدف پایداری نیاز به یک روش “پایدار” است. با توجه به هزینه ها و پیامد های ناپایدار اجتماعی، اقتصادی و تخریب های محیط زیستی ناشی از هدر رفت مواد غذایی، باید به اقدامات جدی و گسترده فرهنگی، روی آورد و راه کارِ “پیش گیری” از بدتر شدنِ وضعیت کنونی را، به عنوان الویت و اولین “راه کار” عملی دربرنامه کار قرار داد.
ما دوستداران این کره خاکی و حیات و طبیعت، در هرلباس: دانشمندان، محققین، هنرمندان، کارگران، دانشمندان، خبرنگاران، رسانه هاس همگانی، پزشگان، مهندسین، معماران و شهرسازان، معلمان، نهاد های مدنی، شهروندان معمولی، از هر مسلک و هر نژاد، به سهم خود میبایست برای بهبود این وضعیت نابسامان و ناپایدار جهانی بسیار کوشا باشیم، تا بتوانیم با یک همگرایی پایدار، قدرتهای طبیعت ستیز و دولت های خودکامه را، از این تخریب یک جانبه، به عقب نشینی وادار بکنیم تا “آرزو و امید به بهبود”، تبدیل به “راهکارهای عملی” بگردد.
به امید چنین روزی
پروین کشاورز
نسخه پی دی اف برای چاپ
